FF86769C2C2EF847ECF38DBC7817A9660349CCD3E793797B86B5C31C3F550500
زندگی در تهران
درباره تهران
تهران گردی
نقشه تهران
خدمات الکترونیک
معرفی و چارت سازمانی
معاونتها و ادارات کل
سازمانها شرکتها و ستادها
تهران هوشمند
مناطق
دفاتر خدمات الکترونیک شهر
معرفی مدیران شهری
معرفی و بیوگرافی
شهردار تهران: علیرضا زاکانی
بارها شده است که هنگام ورود به یک شهر و یا هنگام عبور از شهری دیگر، در همان نگاه نخست، مرتبه‌ای از ارزیابی در ذهن هر کدام از ما پدید بیاید؛ ارزیابی درباره این که این شهر خوب ساخته شده است؟ مردم در این شهر از زیستن در کنار هم احساس خوشی دارند؟ این پرسش‌ها در هنگام حضور در یک شهر از کشوری دیگر، و یا تماشای آن در رسانه‌های گوناگون بیشتر ذهن را درگیر می‌کنند؛ چون این شهرها تحت ضوابط دیگری ساخته ده‌اند و سرنوشت دیگری را از سر گذرانده‌اند. آنچه مردم در شهر می‌سازند و آنچه تصمیم‌گیران به آن اجازه ساخته شدن می‌دهند، سیمای شهر را می‌سازد. سیمای کالبدی یک شهر یعنی هندسه‌ای که مصالح ساختمانی روی زمین پدید می‌آورند، یعنی فضاهایی که شهر را می‌سازند و مکان‌هایی که شهر را تعریف‌پذیر می‌کنند. مقدار احترامی که در ساخت‌وساز به «حقوق» همسایگان و همشهریان گذاشته می‌شود، و اصولی «اخلاقی» که در ساخت‌وساز رعایت می‌شود، لایه‌ای عمیق‌تر از تعارفات روزمره را در فرهنگ درازمدت ساکنان شهر نمایش می‌دهد. به دو عبارت «حقوق» و «اخلاق» توجه کنیم. وقتی یک خانه یک طبقه مجوز ساخت می‌گیرد و از فراز هر طبقه جدیدش به حیاط و حیای خانه‌های همسایه اشراف پیدا می‌کند، ممکن است در حوزه حقوق، این کار قانونی باشد، اما آیا اخلاقی هم هست؟ آیا این تجاوز به حرمت و حریم همسایه نیست؟
دانشوران اخلاق معتقدند که قانون پایین‌ترین سطح از اخلاق است که می‌تواند به طور عمومی در جامعه اجرا شود. این تازه در صورتی است که آن قانون واقعا بر مبانی اخلاقی استوار باشد. در بسیاری از کشورهای پیشرو در حقوق معماری و شهرسازی، دو حوزه اخلاق و حقوق بسیار به هم نزدیک شده‌اند. مثلا در بسیاری از این کشورها (که معرفی و نام‌بردن از آن‌ها کمکی به بحث نمی‌کند،) هیچ‌کس نمی‌تواند تغییراتی در خانه خود ایجاد کند بدون این که رضایت همسایگان را کسب کرده باشد. این همسایگان در تعارف گوناگون حقوق شهری، از یک پلاک پیرامونی تا یک بلوک شهریِ پیرامون را شامل می‌شوند. توسعه حقوق مبتنی بر اخلاق در معماری و شهرسازی کشورهای بیگانه آنجا حسرت‌بار می‌شود که بدانیم فرهنگ عمیق ایرانی و همچنین منابع اخلاقی و حقوقی مسلمانان آکنده از توصیه به رعایت حقوق همسایگان و شهروندان است. چنان که از پیامبر اسلام(ص)، آن پیرِ پرهیز و آن معمارِ نخستینِ تمدن اسلامی نقل شده است که فرمود: «همیشه جبرئیل مرا وصیت به همسایه می‌کرد تا جایی که گمان کردم همسایه از همسایه ارث می‌برد.»[i] در روایتی دیگر از پیامبر اسلام(ص) نقل شده است که فرمود: آیا از حقوق همسایه آگاه هستید؟ ... شما نباید با ساخت‌وسازتان، او را از هوای تازه محروم کنید؛ مگر این که از او اجازه گرفته باشید.»[ii] در فرهنگ سنتی مسلمانان نیز هرگونه ساخت‌وساز که مانع نور خورشید و گردش هوای آزاد شود، ممنوع بوده است.
مسکن از سکون ریشه می‌گیرد که به معنای ثبات و آرامش است. قرآن نیز برای خانه چنین تعریفی قایل است: «خدا خانه هایتان را برای شما مایه آرامش قرار داد ...» (نحل:۸۰) این آیه و آیاتی چون آیه ۱۲سوره صف) بر این امر دلالت می‌کند که خانه در زندگی انفرادی مسلمانان و نیز در جامعه، محل بالندگی و آرامش است. این به آن معناست که عناصر فیزیکی خانه و فعالیت ساکنان آن، نباید مزاحمت روانی و فیزیکی برای ساکنان، همسایگان و جامعه ایجاد کند. اصل اسلامی «تأمین محیط صلح‌آمیز در جامعه و ساخت محیط از طریق اجتناب از آسیب‌هایی که از جانب خانه متوجه دیگران می‌شود»، نباید به عنوان اصلی ناعادلانه و محدودکننده آزادی ساکنان خانه تلقی شود. در حقیقت حق برخورداری از ملک خصوصی و خانه، یکی از حقوق اساسی در شریعت اسلامی به شمار می‌آید. بر اساس این حقوق، تمامی افراد بر ملک خصوصی خود مالکیت دارند. فرد مالک حق استفاده، اصلاح و یا ساخت‌وساز ملک خود را دارد و در استفاده مفید و سازنده از آن آزاد است. اما این حق یا آزادی مشروط به است به رعایت حقوق خدا و خلق. شریعت اسلامی هرگونه استفاده نادرست از خانه به عنوان دارایی و همچنین حقوق مالکیت را که منجر به آزار دیگران شود، ممنوع کرده است. حقوق شهروندی چنان در نظر حضرت ختمی‌مرتبت، محمد مصطفی(ص) محترم است که در خطبه وداع خود در سخنان پایانی عمر گران‌قدرش فرمود: ای انسان‌ها! به همان میزان که شهر [مکه] مقدس و محترم است، زندگی، اموال و پاکدامنی شما نیز مقدس است.[iii] شریعت اسلامی همچنین خواهان ممنوعیت تبدیل خانه به منبعی برای آزار فیزیکی و روانی به انسان‌هاست. این اصل که از چندین حدیث از جمله «لا ضرر و لا ضرار» و «آسیب رساندن و آسیب نپذیرفتن در روابط اجتماعی» به دست آمده است، این هدف را تأمین می‌کند که مالکیت و تمامیت اموال همسایگان، باید محترم شمرده شود و هر عملی که این موضوع را خدشه‌دار کند، ممنوع است. بر اساس اصول اسلامی، حقوق مالکیت فیزیکی و معنوی در هر خانه با حقوق مشابه همسایگان محدود می‌شود. یعنی مالک خانه تا زمانی که هیچ‌گونه زیانی متوجه همسایه‌ها نکند، می‌تواند تغییراتی را در ملک خود ایجاد کند. مثلا وجود فضای باز در هر خانه، نه‌تنها حق ساکنان آن خانه است، بلکه حق همه شهروندان است، پس با ساخت تمام مساحت زمین و تصرف فضای باز درون خانه به نفع فضای بسته، حق تمام شهروندان ضایع شده است. یا برای مثال، اگر شخصی در یک خانه کم‌ارتفاع زندگی می‌کند، و همسایه او هم در خانه‌ای مشابه سکونت دارد و از بام و یا حیاط خانه به عنوان فضای استفاده روزمره استفاده می‌کند، همسایه اول به علت مشکلاتی که برای همسایه‌اش ایجاد می‌شود، نباید ارتفاع خانه‌اش را افزایش دهد.
در دهه‌های اخیر، تبدیل خانه از محلی برای زندگی و بالندگی به کالایی سرمایه‌ای، بیش از هر زمان دیگری این ارزش‌های اخلاقی را به انزوا برده است و حقوق اساسی حیات شهری را -گاه به صورت قانونی- تضییع کرده است. به طوری که از نخستین کلنگ تخریب خانه قدیمی، گودبرداری، آهن‌ریزی و میلگرد ریزی تا صدای دویدن همسایه بالایی مزاحمت پارکینگ همسایه پایینی، زنجیره‌ای از رنج را برای همسایگان و ساکنان همراه می‌آورد. اما قانون چه حمایتی از حقوق شهروندان در این موارد می‌کند؟
سوی دیگر برای زمان سکونت پس از ساخت‌وساز نیز یک قانون ویژه به نام قانون تملک آپارتمانها وجود دارد. بیشترین قوانین راجع به آپارتمانها و همسایگی در همین قانون آمده است. این قانون بعد از چند بار اصلاح در ۲۷ ماده و یک آیین‌نامه مفصل و کامل، وضع شده است. در قانون تملک آپارتمانها، تمامی حقوق و تکالیف مربوط به یک مجتمع مسکونی بیان شده و اختیارات مدیر و هیات امنا مجتمع به تفصیل برشمرد شده است. در این قانون همچنین مشخص شده است که یک مدیر چگونه باید هزینه‌های مشترک را محاسبه کند و چطور می‌تواند در حفظ و نگهداری آپارتمان برنامه‌ریزی کند. در واقع، قانونی اصلی برای تنظیم روابط حقوقی بین همسایگان، قانون تملک آپارتمانها است. طبق قانون و آیین‌نامه اجرایی قانون تملک آپارتمان، فضاهای داخل آپارتمان به دو قسمت اختصاصی و مشترک طبقه‌بندی می‌شوند. فضاهای مشترک جاهایی مثل حیاط خلوت و راه‌پله و پاگرد است. طبق تبصره ماده ۳ آیین‌نامه، گذاشتن هر نوع وسیله‌ای، از قبیل میز، صندلی، جاکفشی و همچنین نگهداری حیوانات خانوادگی ممنوع بوده و قسمت‌های مشترک در مالکیت مشاع است و افراد حق تصرف غیر عرفی در قسمت‌های مشترک را ندارند، مگر با رضایت تمامی همسایگان.